Maymun ve Para

tarafından **anL** Cuma Haz. 06, 2008 9:59 pm

En çok satan kitaplar listesinde haftalarca birinci sırada yer alan
Freakonomics kitabının yazarı Steven Levitt, yaklaşık bir yıl önce New
York Times'da, Yale Üniversitesinde yapılan çok ilginç bir araştırma
hakkında ses getiren bir yazı yazdı. Yazının ve araştırmanın ilginç
olmasının nedeni, bu araştırma para ve maymunlarla ilgili olması.

Keith Chen, Yale Üniversitesinde ekonomi bölümünde görev yapan bir
profesör. Keith Chen'in araştırması;

Maymunlara, para kullanmayı öğretmek ve bunun sayesinde topladığı
bilgileri, bizlerin yani insanların, para ile olan ilişkisini
karsılaştırıp, çeşitli sonuçlar çıkarmak. Araştırma, Yale
Üniversitesinin maymun laboratuarında başlıyor.

Bu laboratuarda 7 adet capuchin maymunları, bir ana ve birçok küçük
deney kafeslerinde, para kullanmayı öğreniyorlar. Para olarak, gümüş
renkli, somun kullanılıyor.

Süreç gayet basit. Ana kafesten bir maymun alınıp, deney kafesine
koyuluyor. Bu maymuna para adını verdikleri somun veriliyor. Maymun
öncellikle bu somunu kokluyor, ağzına götürüyor.
Bu aşamada bir tepsi içinde çeşitli yiyecekler getiriliyor: elma,
üzüm ve jell-o. Amaç, bu 7 maymunun herbirinin sevdiği yiyecek türünü
bulmak ve bu yiyeceği elde etmek için parayı kullanmalarını sağlamak.
Deney kafesindeki maymun elmayı seçiyor. Araştırmacılar, maymuna
elmayı vermeden önce, elinden parayı alıp, maymuna yiyeceği
veriyorlar.

Bu süreç haftalarca sürüyor ve maymunlar birkaç hafta sonra,
ellerindeki somunun yani paranın gücünü anlamaya başlıyorlar.
Maymunlar paranın kullanımını; araştırmacılar, en çok tercih edilen
yiyeceği öğrendikten sonra, yeni bir süreç başlıyor: fiyatlandırma.

Bu yeni süreçteki amaç, maymunların, biz insanlar gibi rasyonel
kararlar verip vermediğini bulabilmek.

Böylece araştırmacılar, birçok maymunun tercihi olan jell-o'nun
fiyatını iki somun, elmanın fiyatını yarım somun ve üzümün fiyatını
ise bir somun yapıyorlar.
Buldukları sonuç ise gerçekten ilginç.
Maymunlar, deney sırasında, biz insanlar gibi para harcama konusunda
çoğu zaman rasyonel davranıyorlar. Parasını, en çok yiyecek
alabileceği şekilde harcamaya başlıyorlar. Maymunlar, 1 somun verip, 2
dilim elma almayı, fiyatı 2 somun olan bir adet jell-o'ya tercih
etmeye başlıyor.

Buraya kadar her şey güzel! Günlerden bir gün, yine ana kafesten,
deney kafesine alınan maymun, deney kafesindeki bir tepsi içinde
bulunan 12 somunu görüp, aniden çılgına dönüyor.
Paraların bulunduğu tepsiyi kapıp, ana kafese fırlatıyor ve kendisini
de ana kafese atıyor. Ana kafesteki bütün maymunlar bir anda gökten
para yağdığını görüp, yere düşen paraları kapışmaya başlıyorlar.

Levitt, bunu yazısında maymun tarihinde gerçeklesen ilk 'banka
soygunu'(maymunun tepsiyi çalması) ve 'hapishane kaçışı' (maymunun
deney kafesinden, ana kafese kaçışı) olarak tanımlıyor.

Bütün bu kaos içinde araştırmacılar, ana kafesteki maymunlardan parayı
geri almaya çalışıyor. Olay biraz yatıştığı bir anda Keith Chen, hiç
görmemeyi tercih ettiğini söylediği bir olaya şahit oluyor: Erkek
maymunlardan biri, dişi maymunlardan birine yaklaşıp, ona elinde
bulunan somunlardan birini veriyor ve bunun karşılığında dişi maymun,
erkek maymunun seks teklifini kabul ediyor! İşin ilginç yanı bu iki
maymunun 'işi' bittikten sonra, dişi maymun 'kazandığı' parayı
araştırmacıya getirip, bununla üzüm almaya çalışıyor. Chen, bu olayı
maymun tarihindeki ilk 'fuhuş' olarak tanımlıyor.

Üniversitenin araştırma etik bölümü, maymunlar üzerinde yapılan para
araştırmasının, maymunların yaşam koşulunu, değerlerini ve gündelik
yaşamlarını tamamen değiştirdiği ve zedelediği gerekçesiyle,
araştırmayı iptal edip, maymunlara para verilmesini yasaklıyor.